Dersim Doğu Anadoluda yer alan Alevi - Türkmen Kökenli Lolan Aşireti / Oymağı..
ÖZET
Bu yazıda, Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan Alevi/Türkmen kökenli Lolan (Loulan) oymağının etimolojik yapısı ve sosyolojik oluşumu ile ilgili bir araştırma vardır. Çalışmada Lolan kelimesinin kaynağı, Lolan oymağının Orta Asya ve Çin topraklarındaki geçmişi ve Anadolu’ya gelişi ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
ABSTRACT
In this writing, there is a research on etymological structure and sociological formation of the Alevi/Turcoman rooted Loulan Family. Data about the source of the word “Loulan”, the past of Loulan Family in the Middle East and Chine lands, and about their Arrival at Anatolia.
Anahtar Kelimeler: Lolan Oymağı, Alevilik, Türkmen
Key Words: Loulan Family, Alevism, Turcoman
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da sosyal denge, feodal yapının bir devamı olan aşiret sistemi üzerine kurulmuştur. Bu aşiretlerin büyük çoğunluğu Sünni inanca bağlıdır. Ancak, buna paralel olarak Alevi oymaklar da hatırı sayılır çoğunluktadır. Özellikle bu yoğunluk, Güneydoğu Anadolu’dan çok, Doğu Anadolu’da yer almaktadır.
Sünni aşiretlerin tamamına yakın çoğunluğu, etimolojik olarak Kürt kökenli iken, Alevi oymaklarda aynı oranda Türkmen kökenlidirler. Genelde söyleyiş tarzı bakımından Kürt kökenli kesime aşiret, Türkmen kökenli kesime de oymak denildiğinden Lolanlılar’ı oymak olarak tanımladık. Her iki tabir de aynı anlama gelmektedir. Aynı şekilde Türklerin Sünni yerleşik kesimine Türk, Alevi, Yörük kesimine de Türkmen denilmektedir. Bunun yanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da çok az sayıda Kürt kökenli Alevi aşiretler de bulunmaktadır.
Alevi ve Sünni aşiret ve oymaklar arasında büyük oranda dil ve kültür farklılığı bulunmaktadır. Doğu Anadolu’daki Alevi oymakların büyük çoğunluğu Türkçe’de başka dil bilmezken, bir kısmı da Türkçe-Zazaca ve Kürtçe konuşmaktadır. Zazaca konuş**** dilin kelime sayısında yüzde 50 Farsça, yüzde 35 Türkçe, yüzde 10 Kürtçe ve 5 oranında Arapça kelimeler bulunmaktadır. Arapça kelimeler, genelde Alevilik’ten kaynaklanan isimlerdir.
Alevi ve Sünni oymak ve aşiretlerin kültür farklılığı büyük oranda göze çarpmaktadır. Bu farklılık, yemek çeşitlerinde, folklorda, insan isimlerinde, giyinişte, sakal ve bıyıkta, düğün ve ziyaretlerde, sosyal yaşamda, inançsal yapıda kendisini göstermektedir.
Alevi kesimin insan isimlerinde Alevilik’ten gelen Ali-Hasan-Hüseyin-Mustafa-Mehmet-Fadime gibi Arapça kökenli kelimelerin dışındaki tüm isimler Türkçe asıllıdır. Türkçe isimler arasında Tekin-Çetin-Ayhan-Orhan-Gültekin-Çiçek-Güllüzar-Arzu gibi kelimeler ağırlıklıdır. Bunun yanında Aleviler, şapka-ceket-pantolon giyerlerken, Kürt aşiretlerde genelde şalvar giyip, sarık bağlamaktadırlar. İnsan isimleri ise Abdülkadir-Abdülkerim-Muhammed-Ayşe-Ebubekir-Ömer-Osman-Abdulrezzak-Abdurrahman-Mustafa- İdris gibi Arapça ve Kürtçe isimler yer almaktadır.
Maraş-Antep-Adıyaman dolaylarında oturan Alevi aşiretlerin dağınıklığı ile beraber azınlıkta kalmalarına karşın Malatya-Sivas-Erzincan-Tunceli-Bingöl-Aşkale-Hınıs-Kelkit-Varto yörelerindeki Aleviler toplu hâlde ve çoğunluktadırlar. Bu oymaklar 24 boy olan Şeyh Hasanlı oymakları ile yine 24 boy olan Dersimli oymaklarıdır. Sivas-Malatya-Kelkit dışındaki oymakları iki bölümde incelediğimizde şu tablo karşımıza çıkar.
A-Şeyh Hasanlı Oymakları
1.Abbas Uşakları
2.Bahtiyar Uşakları
3.Beyt Uşakları
4.Butikanlar
5.Ferhat Uşağı
6.Gülabi Uşağı
7.İksorlu (ikisurlu) Uşaği
8.Karaballı Uşağı
9.Kari Kali Uşağı
10.Koreşliler
11.Laçin Uşağı
12.Seyyid Kemâl Uşağı
13.Arslan Uşağı
14.Aşuranlı Uşağı
15.Bal Uşağı
16.Birim (Birmanlı) Uşağı
17.Gav Uşağı
18.Keçeli Uşağı
19.Koç Uşağı
20.Maksut Uşağı
21.Refik Uşağı
22.Şam Uşağı
23.Süleyman Uşağı
24.Topuz Uşağı
B-Dersimli Oymakları
1.Abdalan Oymağı
2.Alan Oymağı
3.Arelli Oymağı
4.Balaban Oymağı
5.Caferan Oymağı
6.Keçeli Oymağı
7.Demenan Oymağı
8.Elhanlı Oymağı
9.Hadikan Oymağı
10.Haydaran Oymağı
11.Hormekli Oymağı
12.İzollu Oymağı
13.Karsanlı Oymağı
14.Kemanlı Oymağı
15.Kobanlı Oymağı
16.Kureyşanlı Oymağı
17.Lolan (Lou-lan) Oymağı
18.Pilvenkli Oymağı
19.Rutanlı Oymağı
20.Silanlı Oymağı
21.Şasanlı Oymağı
22.Şivalanlı Oymağı
23.Yusufanlı Oymağı
24.Zimtekli Oymağı
Koçkiri Aşireti, bir zamanlar öncesinde Tunceli’den Erzincan ve Sivas dolaylarına göç edip yerleştiğinden, yukarıda belirtilen listenin dışında tutulmuştur. Aslında Koçkiri aşireti, büyük bir aşiret olup Refahiye ve Sivas’ın doğu yöresindeki ilçe ve köylerinde yer almışlardır. Biz bu araştırmamızda yalnız Dersimli Oymakları arasındaki Lolan Oymağı’nın etimolojik yapısına ve sosyolojik oluşumuna değineceğiz. Gelecek sayılarda da olanaklar ölçüsünde diğer oymak ve aşiretlere yer verecektir.
